Sau khi đóng cửa tiệm hoa tươi, tôi vẫn thấy trong mình hừng hực ngọn lửa khởi nghiệp. Chưa bao giờ tôi thấy “khát” học những kỹ năng mềm về lãnh đạo, quản lý kinh doanh và bán hàng đến vậy, những thứ trước nay tôi vẫn nghĩ là lý thuyết, cho đến khi gia nhập thương trường – như chiến trường – tôi mới nhận ra đó là những vũ khí sống còn cho người lính.
Tôi thấy mình chưa đủ lực khởi sự lại một lần nữa, nhưng tôi hoàn toàn có thể tìm một công việc làm sales tại một công ty trẻ đang khởi nghiệp, để tìm hiểu xem họ đã xây dựng từ số 0 như thế nào, và mô hình kinh doanh của startup khác gì so với một công ty lớn. Trước nay tôi chỉ làm ở các tập đoàn lớn, vậy thì đây sẽ là một trải nghiệm thú vị và dạy cho tôi những điều mới toanh, dù tôi xác định cái giá phải trả là tôi sẽ phải đánh đổi bằng mức thu nhập thấp trong thời gian học việc và công việc vất vả chạy thị trường. Nếu tôi có thể đóng góp vào sự tăng trưởng doanh thu lợi nhuận của công ty, thì đó cũng là lúc tôi học được kha khá kinh nghiệm cho business của mình sau này (nếu có một lúc nào đó tôi lại nuôi mộng khởi nghiệp).
Tôi đã cày nát phải đến vài trăm tin tuyển dụng sales trên khắp cõi mạng để tìm được một công ty hội đủ các tiêu chí:
- Là startup quy mô nhỏ dưới 20 người, đã khởi nghiệp khoảng 3 năm. Như vậy họ đã có một số thành tựu nhất định, đồng thời cũng vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức đặc trưng của startup để tôi học hỏi.
- Đang kinh doanh một hoặc nhiều sản phẩm tốt cho người tiêu dùng.
- Sản phẩm phải đơn giản và dễ hiểu, để tôi không phải mất quá nhiều thời gian học sản phẩm có tính đặc thù quá cao và sau này lại khó áp dụng cho các sản phẩm ở lĩnh vực khác.
- Môi trường văn hóa của công ty phải thân thiện, cởi mở và Ban Giám Đốc (BGĐ) sẵn sàng chào đón những ý tưởng mới sáng tạo và cải tiến. Điều này giúp tôi cảm thấy thoải mái thể hiện và muốn được đóng góp cho sự phát triển của công ty.
Tiêu chí số 4 là khó xác định nhất. Sau khi lọc ra được một số ít các công ty thỏa 3 tiêu chí đầu tiên, tôi vào cày toàn bộ website và fanpage từng công ty để đánh giá tiêu chí số 4. Duy nhất một công ty đáp ứng được nhu cầu của tôi.
Với “công tác nghiên cứu” sâu như vậy, cuối ngày đi làm đầu tiên, khi được Phó GĐ hỏi thăm cảm nhận thế nào, tôi chỉ trả lời ngắn gọn và thành thật rằng mình thấy ổn, mọi người ở đây và mọi thứ đều quen thuộc như tôi đã làm việc ở đây từ lâu.
Tôi đã có một lựa chọn chính xác. Đây là nơi làm việc mang lại cho tôi cảm giác cống hiến hết mình và mỗi ngày đi làm là một ngày vui đúng nghĩa.
Thời gian làm việc ở đây là khoảng thời gian tôi được tiếp xúc thường xuyên với BGĐ (gồm 2 người, bạn PGĐ kém tôi một tuổi và là một người rất mạnh về nghiên cứu thị trường, sáng tạo và đổi mới), và tôi đã học được rất nhiều từ họ, cả những cái tốt và những điều cần làm tốt hơn. Tôi đã có những anh chị em đồng nghiệp hài hước, sôi nổi, tình cảm và đùm bọc nhau như một gia đình với nhiều kỷ niệm vui vẻ và ấm cúng. Tôi cũng được thoải sức vẫy vùng làm những điều mình muốn, miễn là chứng minh được kết quả với BLĐ công ty. Vẫn nhớ những ngày nắng chang chang chở hàng mẫu đi chào hàng, lần “liều quên mình” lập quầy bán hàng ở công ty cũ mà nếu không nhờ chị GĐ ở đây bao dung tha cho con bé sales bạo thì chắc tôi cũng gặp rắc rối to. Hai mùa Tết chinh chiến thị trường Sài Gòn kiêm từ sales – khuân vác – bắn giỏ quà – đòi nợ – shipper với bao kỉ niệm và mồ hôi nước mắt. Làm hoạt náo viên chương trình teambuilding cho công ty, mà đến khi xe về tới cửa văn phòng ai nấy vẫn còn cười mỏi miệng.
Quay lại với những bài học khởi nghiệp, đây là những điều tôi muốn note nhanh để lưu giữ cho bản thân:
Tinh thần tiên phong, dám nghĩ, dám làm:
Bạn PGĐ công ty luôn là người đưa ra những ý tưởng kinh doanh mới táo bạo. Không ai có thể nghĩ một công ty bán sản phẩm thảo mộc lại có thể chọn “thiết kế sáng tạo” làm chìa khóa thành công. Vụ mùa chính của công ty là Tết, khi chúng tôi đưa ra thị trường các gói quà Tết mix các sản phẩm của công ty. Cú hích doanh thu tăng trưởng đột biến đến vào năm 2015, khi BGĐ quyết định triển khai chiến lược chiếm lĩnh thị trường bằng bao bì và quà tặng add-in độc đáo. Công ty đã thuê hẳn một team các họa sĩ chuyên nghiệp để thiết kế hộp quà với họa tiết pop-up 3D và quà tặng thêm là “Bộ bài Bánh Chưng” (BBBC) có 1-0-2 trên thị trường với từng lá bài được vẽ tay. Sản phẩm BBBC sau đó thành công vang dội đến nỗi đã có thể bán độc lập như một sản phẩm riêng, còn trong set quà, nó đã trở thành sản phẩm dẫn hiệu quả cho sản phẩm chính. Từ 2016, nhiều bên đã copy lại những ý tưởng này. Năm 2016, cũng chính người PGĐ này đã khởi xướng thêm kênh bán Kiosk giúp marketing về mặt thương hiệu và hình ảnh cho công ty. Thường chỉ có các nhãn hàng lớn mới đi theo kênh bán Kiosk, còn các DN nhỏ lẻ đi theo kênh này chẳng khác gì đốt tiền. Nhưng quan điểm của sếp là Dám thử – Dám sai – Dám chịu để Học và Test thị trường. Mất tiền thì cũng như chi phí đi học thôi, mà đây là học thực chiến.
Dám đập vỡ vòng tròn an toàn:
Năm 2014, chúng tôi bán quà Tết theo set túi quà và giỏ mây. Năm 2015, BGĐ quyết định chuyển sang dạng hộp với thiết kế độc đáo như trên đã đề cập. Doanh thu tăng vọt nhờ tính gọn gàng, hiện đại, tiện lợi vận chuyển của hộp quà hơn hẳn so với dạng giỏ truyền thống cồng kềnh. Năm 2016, đang yên đang lành, cũng chính là bạn PGĐ lại đưa ra một ý tưởng vấp phải sự phản đối dữ dội từ GĐ (hai anh em ruột) và hầu hết nhân viên, đó là thay đổi toàn bộ bao bì hộp đựng sản phẩm. Trước đó, mỗi sản phẩm của chúng tôi có một bao bì khác nhau. Luận điểm của lãnh đạo ở đây là cần chuẩn hóa kích thước bao bì để khi đặt vào hộp quà Tết thì sẽ rút ngắn thời gian đóng hộp, gia tăng khả năng đáp ứng lượng đơn hàng lớn hơn. Tất nhiên không ai muốn thay đổi vì việc thay đổi bao bì kéo theo hàng trăm đầu việc mà chúng tôi phải chạy từ đầu năm để chuẩn bị cho mùa Tết cuối năm, cũng như gia tăng chi phí, mà theo chúng tôi là không cần thiết vì bao bì năm trước vẫn đang cho kết quả tích cực. Mặc kệ sự phản đối, sếp vẫn quyết tâm làm, và kết quả là doanh thu tăng gần gấp đôi cùng kỳ năm trước nhờ năng suất tăng cao rõ ràng, thời gian hoàn thành 1 set quà chỉ trong vài phút, tốc độ giao hàng được đẩy nhanh.
Cương nhu biến hóa:
Lãnh đạo không phải lúc nào cũng nhận được sự đồng lòng của nhân viên, nhất là ở môi trường startup, quy trình còn chưa chuẩn chỉnh, chế độ đãi ngộ thì không mấy cạnh tranh. Thế nên các sếp cương nhu biến hóa linh hoạt và tôi thấy mình phải học được điều này để kiềm chế bớt sự nóng nảy của bản thân. Lấy ví dụ mục 2 ở trên, khi không ai tin tưởng việc thay đổi bao bì sẽ có tác dụng, trong khi hàng đống chi phí phát sinh sờ sờ trước mắt, sếp đã phải vừa đấm vừa xoa, khi cứng rắn ra mệnh lệnh, khi mềm mỏng thuyết phục, chia sẻ để nhân viên dù muốn hay không, cũng vẫn tuân theo một đường lối chung. Hoặc khi đàm phán điều khoản với nhà cung cấp, vừa là đối tác vừa là bên có mâu thuẫn lợi ích, không thể chỉ cứng rắn hay dễ dãi mà được việc. Nhún một chút để win một chút, đó là cương nhu để đạt tới đồng thuận cuối cùng. Và chỉ khi tất cả cùng nhìn về một hướng thì chúng ta mới có thể cùng dắt tay nhau tới đích.
Lãnh đạo là người giữ ngọn lửa (dù khá thường xuyên họ cảm thấy cô đơn):
Nhân viên được phép uể oải, nản chí, buồn chán, mất tinh thần, thậm chí tuyệt vọng, nhưng lãnh đạo thì không. Hoặc chí ít, họ không được phép thể hiện điều đó ra bên ngoài. Bởi người thuyền trưởng mà buông lái thì tàu chỉ có đứng im giữa biển khơi, gặp giông bão là bị nhấn chìm. Họ phải là người bảo tồn ngọn lửa và tiếp lửa lại cho những ngọn nến đang le lói muốn tắt. Điều này thực sự rất khó, bản thân người lãnh đạo khi stress, khi cô đơn, họ cũng cần được ai đó tiếp thêm năng lượng tích cực. Nhưng đã xác định bước vào startup thì đó là gần như là điều bắt buộc mà họ phải làm được. Không cho phép mình nản lòng và tắt đi ngọn lửa nóng.
Xác định trước để chuẩn bị cho sự cô đơn cũng là điều chủ startup nên làm. Bởi vì rất nhiều khi họ sẽ phải đưa ra quyết định đi ngược lại đám đông, hoặc bị hiểu lầm mà không thể giải thích. Ví dụ, việc chủ startup cắt giảm lương nhân viên có thể không phải do họ nhẫn tâm, “hút máu” nhân viên, mà là vì tài chính của công ty đang rất eo hẹp mà nhân viên thì chưa tối đa năng suất công việc. Cắt giảm tạm thời lương NV để công ty vượt qua giai đoạn khó khăn, sau đó sẽ điều chỉnh lại. Nhưng từ phía người lao động, cho dù được giải thích thì chắc tâm lý cũng không vui vẻ gì khi thu nhập bị ảnh hưởng. Và thế là chủ startup cứ dần dần xây cho mình một ốc đảo riêng.
Khuyến học:
Đây không phải đặc trưng của startup nhưng tôi đặc biệt đánh giá cao và trân trọng tinh thần này ở BLĐ công ty của mình. BGĐ luôn khuyến khích nhân viên học và đọc sách thật nhiều để học hỏi kiến thức. Công ty đã tài trợ cho tôi một khóa học Tổng quan về CEO khi tôi trình bày nguyện vọng muốn lĩnh hội thêm kiến thức về quản trị doanh nghiệp.
Nhân sự là hòn ngọc quý – coi thường điều này sẽ phải trả giá đắt:
Một điều đáng tiếc mà BGĐ công ty tôi đã chưa làm được, đó là hiểu và trân trọng sự đóng góp của nhân viên. Theo đánh giá của tôi, công ty đã tập hợp được một đội ngũ nhân viên mà đa số là các bạn trẻ nhiệt huyết, có tâm, trung thực, chăm chỉ, chủ động và yêu công việc, dù đôi khi tuổi trẻ có chút lơ là ham chơi. Nhưng dường như BGĐ đã nhìn vào nhược điểm nhiều hơn là ưu điểm, và cái kết không tránh khỏi là công ty đã tan rã sau khi tập thể nhân viên và BGĐ không tìm được tiếng nói chung.
Tinh gọn, đa năng và trao quyền:
Đây là sức mạnh mà các tập đoàn lớn phải gờm các startup bé nhỏ. Ở tập đoàn lớn, quy trình ban bệ càng đủ đầy, chuẩn chỉnh thì cũng thường kéo theo đó là sự ì trệ, máy móc, cồng kềnh về bộ máy tổ chức cũng như quá trình ra quyết định. Startup với sự hạn chế về nguồn lực, họ cần tinh giản nhất có thể dành nguồn lực cho những gì quan trọng, những thứ lia ria sẽ bị loại bỏ. Tôi có thể gặp trực tiếp GĐ và PGĐ để trao đổi công việc mà không cần phải qua 2,3 cấp báo cáo. Phê duyệt hay từ chối, câu trả lời sẽ có ngay sau buổi nói chuyện. Đội quân được biệt phái vào tp.HCM đánh chiếm thị trường quà Tết Sài Gòn trong khoảng hai tháng giáp Tết chỉ có 2 người vào năm 2015 (tôi và một em gái HR), 3 người vào năm 2016 (chúng tôi được tăng cường thêm một bạn nam quản lý logistic) với sự hỗ trợ của kho NPP và tuyển thêm CTV gia công đóng hộp quà, vậy mà chúng tôi vẫn contribute được 25-35% doanh thu của toàn công ty. Tất cả nằm ở sự tinh gọn, nhân viên đa năng và sự tin tưởng trao quyền cho nhân viên từ BLĐ.
Nhìn lại, tôi thật sự cảm ơn công ty, BGĐ và các anh chị em đồng nghiệp. Nơi đây đã cho tôi một mảnh ký ức đẹp đẽ trong quãng đời đi làm của mình. Dù đã có lúc khóc lúc cười, tôi đã bước sang một trang mới của sự trưởng thành sau giai đoạn này, và là bệ phóng cho quyết định trở thành một freelancer về sau.