Công việc cứ thế túc tắc chạy, và càng lúc tôi càng nhận ra những vấn đề và mâu thuẫn nội tại dần lớn lên trong lòng doanh nghiệp tí hon của mình. Đây cũng là những bài học kinh nghiệm quý giá mà tôi học được từ lần khởi nghiệp này, làm vốn dắt lưng để tránh cho những lần tiếp theo (nếu có 🙂 ).
Vấn đề đầu tiên là về quản trị tồn kho nguyên liệu. Tôi nhận ra là mình đã chọn một sản phẩm quá khó là hoa tươi để bắt đầu với một người tay không bắt giặc bước vào kinh doanh. Cái khó này đến từ hai đặc thù của ngành hoa tươi. Thứ nhất là thời hạn bảo quản rất ngắn (chỉ vài ngày, nếu không có hóa chất hoặc hệ thống tủ mát bảo quản chuyên nghiệp), do vậy, tôi bắt buộc phải tìm cách đẩy hàng bán ra thật nhanh trước khi hoa héo, hỏng phải bỏ đi. Thứ hai là mỗi sản phẩm bó/lẵng hoa bao giờ cũng phải gồm tối thiểu 3 loại hoa lá trở lên để đảm bảo tính thẩm mỹ, và thường thì order của các khách trong ngày sẽ kèm theo yêu cầu cụ thể về màu sắc và loại hoa khác nhau, do vậy để đáp ứng được các yêu cầu đa dạng đó thì ít nhất mỗi ngày tôi phải có tồn kho khoảng 6-7 loại hoa lá. Khi nhập hàng từ chợ hoa thì tất cả sẽ bán theo bó/chục chứ không bán lẻ, do vậy, lượng hàng tôi phải nhập về không hề ít, mà lại chưa chắc đáp ứng được yêu cầu của khách về chủng loại, màu sắc hoa. Bài học kinh nghiệm rút ra: nên khởi nghiệp với sản phẩm có thời hạn sử dụng dài, dễ bảo quản và vận chuyển. Trường hợp làm hàng tươi (hoa quả, thực phẩm…) thì phải có sẵn một tệp KH tiềm năng đủ lớn để đảm bảo sức tiêu thụ tối thiểu và luân chuyển nguyên liệu mỗi ngày.
Vấn đề thứ hai, cũng là vấn đề lớn nhất, chính là tôi chỉ làm một mình nên hết sức thiếu thốn về thời gian và trí lực để cân được tất cả mọi khâu. Lẽ ra nếu chỉ làm một mình thì vừa sức nhất là tôi nên làm về thương mại trung gian, nhưng đằng này tôi lại ôm cả mảng sản xuất. Nói đến cắm hoa chắc nhiều người liên tưởng đến hình ảnh đầy chất thơ mộng là cô nàng mong manh ngồi bên những nhành hoa duyên dáng, lãng mạn. Sự thực thì đây là một công việc đòi hỏi rất nhiều sức khỏe thể lực, nhiều thợ hoa giỏi là nam nhân chứ không phải nữ vì họ có lợi thế về sức khỏe (nhiều khi dùng kéo cắt cành những loại hoa thân cứng và mập như cẩm tú cầu thì lên chai tay luôn). Trước hết là khâu vận chuyển cả chục bó hoa lá tươi nguyên cành nguyên lá từ chợ hoa về nhà, nặng phải đến cả mấy chục cân không hề nhẹ nhàng. Sau đó là phải ngồi sơ chế tuốt lá, tuốt gai, cắt cành, quấn kẽm cho hoa thân xốp hoặc lắp ống nước và nối que cho hoa lan… cho ngần ấy nguyên liệu trước khi cắm, mất rất nhiều thời gian. Sau đó, tôi lại nhảy sang đóng vai salesperson, thông qua hoạt động bán hàng, MKT offline và online ra được đơn hàng thì tôi mới bắt đầu sản xuất, cắm hoa, chụp ảnh đăng lên website… trước khi kiêm luôn shipper đi giao hàng cồng kềnh và thu tiền. Chính vì kiêm mọi vai trò như vậy nên tôi bị rơi vào cái vòng lẩn quẩn đầy mâu thuẫn: để giải quyết bài toán đẩy hàng tồn kho nêu ở trên, đồng thời để tăng doanh thu, thì tôi phải có càng nhiều khách hàng càng tốt. Muốn có nhiều khách hàng thì tôi phải dành nhiều thời gian hơn cho hoạt động bán hàng, quảng cáo và CSKH để hunting, farming và caring khách hàng. Nhưng khi đó, quỹ thời gian dành cho sản xuất của tôi sẽ giảm xuống. Đồng nghĩa, khi đơn hàng tăng lên thì tôi lại không đủ sức sản xuất đáp ứng lượng đơn hàng sinh ra. Bài học kinh nghiệm: không nên khởi nghiệp một mình. Đặc biệt nếu là doanh nghiệp sản xuất, thì một người phụ trách về hàng hóa và kỹ thuật sản xuất, một người phụ trách bán hàng và marketing – hai trụ cột chính của doanh nghiệp, các chức năng râu ria khác có thể chia nhau kiêm nhiệm thêm.
Vấn đề thứ ba, tôi không tìm được người cộng tác cùng. Mặc dù khi đơn hàng lên cao điểm vào các dịp lễ như 20/10, 8/3 thì mẹ và chị gái tôi cũng phụ giúp thêm một tay (nghĩ lại vẫn thấy biết ơn mẹ, chị và anh rể vì nếu không có sự trợ giúp từ cả nhà thì một mình tôi không thể hoàn thành gần trăm sản phẩm hoa ngày lễ trong vòng 2 ngày được, dù làm xuyên đêm) vì thấy tôi bạc cả mặt vì nhiều đơn, nhưng tựu chung thì gia đình tôi không ai ủng hộ việc tôi tự làm kinh doanh cả. Bạn bè tôi thì hầu hết cảm thấy an toàn với công việc làm thuê trong doanh nghiệp hơn là thò chân ra ngoài, nên một vài người mà tôi ngỏ lời thì không ai sẵn sàng hợp tác. Tôi xác định tìm thuê thợ cắm hoa để mình tập trung cho việc tìm kiếm khách hàng, nhưng việc tìm được thợ cắm đúng gu là cả một vấn đề gian nan. Thời đó, phong cách cắm hoa ở đa số shop phổ thông vẫn thiên về kiểu truyền thống, thợ hoa dạng này thì lương lậu vừa phải nhưng lại rất khó train cho họ theo style cắm hoa kiểu mới (phong cách Hàn Quốc, lịch sự, trang nhã) vì đã tay quen kiểu cũ. Thợ xịn nhận việc được ngay thì lại đòi lương cao, doanh thu của tôi thì còn đang trong giai đoạn cắc bụp không cover nổi. Bài học kinh nghiệm: Nên tìm người hợp tác ngay từ đầu. Tránh giữa đường đứt gánh mới lo tìm cộng sự, bản thân mình khi tâm lý đã hoang mang thì sẽ không còn bình tĩnh xử lý công việc, không tìm được người hợp tác, hoặc tìm được thì cũng dễ rơi vào tình trạng tìm người “chắp vá tạm bợ”, càng dễ tạo thêm xung đột và các hệ lụy trong vận hành.
Vấn đề thứ tư là lợi thế cạnh tranh không bền vững. Ban đầu, tôi định lấy chất lượng dịch vụ ngoại hạng làm lợi thế cạnh tranh cho shop hoa của mình. Nhưng rồi tôi nhận ra đó không thể là lợi thế cạnh tranh lâu dài được, bởi xu thế tất yếu là các shop hoa nói chung đều sẽ nâng cao nền chất lượng dịch vụ theo yêu cầu của thị trường. Nếu tôi cứ chạy theo việc nâng cao hơn nữa dịch vụ khách hàng thì điều đó chỉ càng làm tăng chi phí vốn và thời gian mà kết quả return chưa chắc đã tăng tương ứng. Nếu đổi lợi thế cạnh tranh thành tính năng sản phẩm, ví dụ tôi cố gắng tạo ra những thiết kế hoa mới lạ mắt, độc đáo chưa từng có trên thị trường một cách liên tục chẳng hạn, thì chi phí vô hình về R&D – chất xám tăng cao, mà thiết kế mới cũng dễ dàng bị shop khác copy lại nhanh chóng. Bài học kinh nghiệm: Cần tìm được lợi thế cạnh tranh bền vững làm điểm mạnh và tạo ra sự khác biệt cho business. Lợi thế này tốt nhất nên là một bí mật/ bí kíp thuộc về kỹ thuật sản xuất mà người khác khó có thể bắt chước được trong thời gian ngắn.
Vấn đề thứ năm là quản trị giá bán. Hoa tươi không phải là sản phẩm công nghiệp cố định giá bán, mà thường hoa mới sẽ được bán giá cao; hoa kém tươi sẽ được người bán giảm giá theo cảm tính để đẩy nhanh sản phẩm. Vì giá bán không cố định như vậy nên với tư cách người bán, sẽ rất khó quản trị doanh thu nếu ủy thác cho người khác (mà không phải là người đủ tin tưởng) thu tiền thủ công, cũng như rất khó để phát triển thành mô hình chuỗi shop. Cái này thì chưa phải là vấn đề tôi phải đối mặt lúc đó, vì shop còn nhỏ quá, nhưng nhìn rộng ra thì đây sẽ là một vấn đề nếu phát triển business đường dài.
Vấn đề thứ sáu là mắt thẩm mỹ của khách hàng rất khác nhau đối với những sản phẩm có tính sáng tạo như hoa tươi, vì vậy rất khó quản trị đánh giá của khách hàng về sản phẩm. Ví dụ hoa rất tươi, nhưng cách phối màu, cách bó giấy… của shop không hợp gu khách hàng thì vẫn bị chê như thường. Có những khách hàng thích gu màu lòe loẹt thì lại không thích gam màu pastel chẳng hạn… do đó việc kiểm soát chất lượng sản phẩm cũng rất khó đánh giá là do lỗi sản xuất hay do phía khách hàng.
Còn nhiều vấn đề to nhỏ khác nhau nhưng tôi tạm liệt kê ở đây những vấn đề lớn nhất. Sau một thời gian vận hành shop, tôi đã quyết định dừng lại business tí hon này. Có thể nói là thất bại về mặt doanh thu, lợi nhuận. Nhưng nhìn ở góc cạnh khác, tôi thấy mình đã win được nhiều tài sản vô hình to lớn.
Tôi đã nhận ra những năng lực tiềm tàng bấy lâu nay ngủ yên bên trong mình, mà tôi ngỡ là tôi không sở hữu chúng, cho đến khi bước vào kinh doanh và tôi buộc phải dốc hết gan ruột mình ra: tư duy và góc nhìn về hoạt động của một business từ phía người làm chủ, kỹ năng bán hàng và marketing, kỹ năng đàm phán, thuyết phục, nắm bắt tâm lý đối phương, khả năng sáng tạo và trí tưởng tượng, kỹ năng xử lý tình huống linh hoạt… Đặc biệt, tôi hiểu và thấm được vai trò quan trọng của kỹ năng bán hàng sắc bén và tinh thần lãnh đạo, không chỉ trong công việc kinh doanh mà còn ở mọi mặt cuộc sống. Tôi của ngày xưa nhút nhát, thụ động, sau thời gian đổ mồ hôi sôi nước mắt vật lộn với trường đời, đã trở thành một Tôi cứng cáp, kiên cường hơn, và sau hết, hun đúc được trong mình một tinh thần Làm Chủ Cuộc Đời của chính mình.
Vậy đó, khởi nghiệp, chắc chắn có mất mát, có tổn thương, có vấp ngã, nhưng những điều chúng ta “được” còn nhiều hơn thế. Nên bạn nào đang có ý định khởi nghiệp, hãy cứ dám làm điều mà bạn tin, bạn muốn, nhưng hãy nhớ chuẩn bị thật kỹ tâm thế, kiến thức, kỹ năng, thực tế, những mối quan hệ, đặc biệt là chuẩn bị cho mình “túi chống sốc” và “dopping cho ý chí” trước khi bắt đầu nhé. “Stay Hungry – Stay Foolish” – tôi xin mượn lời bác Steve Jobs để chúc bạn chân cứng đá mềm với những “Khao khát” và “Dại khờ” của đời người.