A – Ngữ pháp:
Ở hai bài trước, chúng ta đã giải quyết được một số vấn đề của cấu phần cốt lõi đầu tiên của việc học Tiếng Anh là Từ vựng. Đối với cấu phần thứ hai là Ngữ pháp, mình chỉ có một lời khuyên nhỏ với người đang đi làm muốn học giao tiếp Tiếng Anh từ số 0, đó là học từ cơ bản trước, chắc cơ bản hãy tới nâng cao. Đừng ôm đồm học quá nhiều ngữ pháp từ đầu, bạn sẽ ngộp thở và tắc tị vì đang nói thì phải dừng lại nghĩ xem ngữ pháp thế nào mới đúng.
Trong đọc và viết Tiếng Anh, chuẩn ngữ pháp thì bạn cần học tới mười mấy thì của động từ. Còn trong nghe-nói giao tiếp, bạn chỉ cần học 5 thì cơ bản sau đây là đủ để nói cho người khác hiểu: hiện tại đơn giản, hiện tại tiếp diễn, hiện tại hoàn thành, quá khứ đơn, tương lai đơn. Có thể không đúng chuẩn ngữ pháp, nhưng trong giao tiếp, yếu tố quan trọng nhất là hai bên HIỂU ĐƯỢC nhau chứ không phải là CHUẨN MỰC. Bạn dùng từ vựng, ngữ pháp và ý diễn giải đơn giản nhưng đối phương hiểu được ý bạn nói, thì tốt hơn là bạn dùng từ vựng bóng bẩy, ngữ pháp phức tạp, ý tứ dài dòng lằng ngoằng thiên về trình diễn trình độ Tiếng Anh nhưng cuối cùng người đối diện chẳng hiểu bạn muốn nói cái gì.
B – Kỹ thuật Nghe:
Tạo môi trường Nghe và Nghe chủ động:
Có một phương pháp gọi là Tắm ngôn ngữ nói rằng, muốn giỏi Tiếng Anh, bạn cứ bật băng đài video TA lên nghe mọi nơi mọi lúc (trong lúc ăn, ngủ, học, tắm, rửa bát, dọn nhà…), không cần hiểu gì nhưng qua thời gian, Tiếng Anh sẽ ngấm vào bạn và cải thiện trình độ nghe nói rõ rệt. Mình không biết người khác áp dụng phương pháp này thì sao, chứ với mình, nó vô ích. Thậm chí nếu đang vừa học hoặc lướt điện thoại mà nghe kiểu đó thì mình… lăn ra ngủ ngon lành từ lúc nào chẳng hay.
Cá nhân mình thấy phương pháp này tốt ở chỗ tạo môi trường nghe cho người học, nhưng sai ở chỗ nó kỳ vọng người học có được kết quả từ việc nghe một cách thụ động. Ngược lại, mình thấy nếu thay việc cứ bật băng lên cho chạy mà không cần làm gì, bằng việc người học chủ động chú tâm lắng nghe (cho dù có thể không nghe hiểu được hết) thì kết quả chỉ có 2 chữ: Tuyệt vời. Kỹ năng Nghe của bạn sẽ tiến bộ cực kỳ nhanh cùng với việc căng tai lắng nghe một cách chủ động như vậy.
Để mình kể bạn nghe câu chuyện thật của mình. Tháng 1 năm 2012, mình được NGO nơi mình đang làm việc lúc đó, cử đi tham dự một tuần tập huấn dành cho Điều phối viên Chương trình tại Headquarter của tổ chức, đặt ở Virginia, Mỹ. Năm 2009 mình đã đạt chứng chỉ IELTS Academic 7.5, thế nhưng từ đó tới 2012, mình ít có cơ hội luyện tập và sử dụng Tiếng Anh trong đời sống hàng ngày. Vốn Tiếng Anh dần mai một đi, chỉ còn ở mức có thể giao tiếp đơn giản với partners nước ngoài khi có các chương trình phẫu thuật quốc tế diễn ra ở Việt Nam, mỗi năm 1-2 lần. Mình không ngờ có cơ hội được đi Mỹ nên đã không hề có sự chuẩn bị ôn luyện lại Tiếng Anh từ trước.
Chuyến đi vô cùng đáng nhớ với mình. Đúng là “đi một ngày đàng – học một sàng khôn”. Mình sẽ có bài viết kể lại những điều thú vị mắt thấy, tai nghe, cảm nhận và học hỏi trong chuyến đi này sau. Còn trong bài viết này, mình chỉ kể lại bài học về việc học Tiếng Anh mà mình đã ngộ ra thôi.
1 tuần ở Mỹ, ở tại nhà ông bà Chủ tịch tổ chức là người Mỹ, từ sáng tới chiều học trong lớp tập huấn với các bạn quốc tế đến từ khắp các nước trên thế giới, tối đến lại đi ăn, đi xem thi đấu bóng chày, show nhạc rock và jazz với các bạn hoặc về nhà ông bà Chủ tịch nấu ăn và giao lưu với nhau… Tức là từ sáng mở mắt ra tới tối đi ngủ, mình chỉ có nghe và nói Tiếng Anh là Tiếng Anh. Và mình đã phát hoảng các bạn ạ, vì mình gần như không nghe được họ nói gì! Mình phải căng tai căng não ra để nghe xem họ nói gì, và rồi đối đáp lại bằng vốn tiếng Anh ít ỏi của mình. Lúc đó mình mới nhận ra Tiếng Anh giao tiếp khác với Tiếng Anh học thuật, Tiếng Anh thi chứng chỉ như thế nào. Trong giao tiếp hàng ngày, người bản xứ nói nhanh hơn, mang nhiều âm sắc đặc trưng của cá nhân và bản địa hơn, đã thế họ lại còn dùng nhiều từ lóng (slang) và tên riêng, và đôi khi nội dung câu chuyện mang cả tính chất văn hóa, lịch sử, xã hội nên mình rất khó nghe được, mà nghe được rồi cũng chưa chắc đã hiểu được.
Đi Mỹ đã từng là ước mơ của mình, nhưng mình không nghĩ là ước mơ lại đến trong tình huống trớ trêu như vậy. Từ lúc đặt chân đến nhà ông bà chủ tịch là mình luôn ở trong trạng thái căng thẳng, phải tập trung hết các giác quan để nghe xem mọi người nói cái gì. Trong lớp học thì ôi thôi, thỉnh thoảng các bạn joke câu gì đó, cả lớp cười rộ còn mỗi mình đực mặt ra không hiểu, đành giả vờ cúi xuống vở ghi chép để che giấu cái mặt mếu xệch. Cảm giác xấu hổ và tự ti ê chề bao vây lấy mình mọi lúc mọi nơi, ăn cũng không ngon vì lúc ăn vẫn phải căng thẳng nghe mọi người bình phẩm món ăn, hỏi mình đồ ăn Việt thì như thế nào, rồi các câu chuyện phiếm trong lúc ăn. Mình đếm từng ngày, từng giờ đến lúc chương trình kết thúc để được giải thoát, chính xác là GIẢI THOÁT, khỏi mặc cảm về sự kém cỏi Tiếng Anh của mình.
Mình trở về Việt Nam sau một tuần đó. Rồi một hôm mình đang ngồi làm việc trong văn phòng thì James, đồng nghiệp người Mỹ duy nhất ở Văn phòng (còn lại toàn người Việt Nam) bước từ phòng anh ta ra ngoài và nói một câu gì đó. Trước đấy thì mình và James không bao giờ nói chuyện với nhau, một phần vì công việc không liên quan gì, hai là vì giọng anh ta rất nặng, đặc giọng Mỹ, chả bao giờ mình nghe được anh ta nói gì nên mình cũng lờ luôn. Thì như một phép màu! Hôm đó, dù đang làm việc trên máy tính và không hề chú tâm nghe James nói gì, mà bỗng nhiên mình nghe SÁNG RÕ từng-từ-một trong câu mà anh ta vừa nói lúc nãy! Và trước khi mình kịp kinh ngạc với chính mình thì cái miệng mình đã tự động bật ra một câu phản hồi ngắn đáp lời James, dù đầu mình không định nói gì cả. Ôi!
Và chính giây phút ấy đã giúp mình nhận ra một tuần ở Mỹ vừa rồi không hề lãng phí. Việc lắng nghe chú tâm và bắt buộc phải rèn phản xạ nghe – nói 24/7 (trừ lúc ngủ) đã giúp cải thiện khả năng nghe – nói của mình vượt bậc chỉ trong vòng 7 ngày mà mình không hay biết.
Và đó chính là phương pháp Nghe đầu tiên mà mình muốn giới thiệu đến các bạn. Tạo ra môi trường Nghe-Nói & Nghe một cách chủ động, chú tâm, trình độ Nghe của bạn sẽ được cải thiện nhanh chóng dù có thể bạn không nhận ra điều đó. Bài sau mình sẽ đề cập đến phương pháp Nghe thứ 2: Nghe có phương pháp quan trọng hơn là Nghe nhiều.