Tính tới hôm nay thì đã được 3 tuần tôi cùng Pep (5 tuổi) lập nên “Bảng thành tích việc tốt”. Ý tưởng làm tấm bảng này tôi đã ấp ủ từ khá lâu nhưng lại cứ chần chừ chưa làm vì nhiều việc khác cần ưu tiên hơn, đến hôm rồi mới hạ quyết tâm làm bằng được. Kết quả bước đầu khá là khả quan, vì vậy tôi muốn biên một bài viết về chuyện này.
Trước hết nói về lý do tại sao tôi thấy cần có tấm bảng này. Trẻ con làm việc tốt thì chỉ cần bố mẹ khen thưởng, động viên bằng lời nói hoặc quà tặng là được rồi, sao phải vẽ chuyện làm bảng này bảng nọ? Thật ra, có một mục tiêu dài hơi khác mà tôi đặt phía sau việc này, đó là dạy cho con về Quản lý tài chính (QLTC) hướng tới Tự do tài chính (TDTC) từ sớm. Ở Việt Nam, việc giáo dục về QLTC dường như chưa phổ biến (vài năm gần đây mới thấy nhen nhóm các topic về TDTC ở một vài nơi trên mạng xã hội và đa số dành cho độc giả ngoài 30 tuổi), dẫn tới việc rất nhiều người không có được sự tự chủ về tài chính cá nhân và cảm thấy bất an khi có biến cố mất/sụt giảm thu nhập xảy ra khi tuổi đã vào độ chín. Ngay như bản thân tôi cũng mới biết đến TDTC ở tuổi 32 và khi biết về nó, tôi đã ước giá như mình biết đến khái niệm TDTC sớm hơn vài năm thì cuộc sống của mình đã vững chãi, an tâm hơn chừng nào. Nhưng tôi nhận ra, tôi hoàn toàn có thể giới thiệu nó đến các con của mình, trang bị cho con một công cụ đắc lực trong hành trang vào đời. Nhờ đó, các con sẽ tự tin và làm chủ cuộc sống của mình với việc lập kế hoạch tài chính từ sớm.
Không biết có anh chị em nào đọc đến đây nghĩ: “Bà này gây áp lực lên con cái quá vậy? Cái tuổi non nớt “trẻ em như búp trên cành, biết ăn ngủ – biết học hành là ngoan” mà bà ấy đã đòi con biết quản lý tài chính! Bố mẹ chúng nó còn chưa quản lý nổi thì bảo tụi vắt mũi chưa sạch ấy quản lý cái nỗi gì?” Đúng vậy, có thể tôi là một bà mẹ không-phổ-biến, một bà mẹ luôn tin rằng trẻ em có những tiềm năng học hỏi vô tận từ tuổi nhỏ nếu được bố mẹ khơi lên niềm yêu thích trong con. Hơn nữa, QLTC là một khái niệm vô cùng rộng với nhiều cấp độ khác nhau, cấp độ thô sơ nhất bắt nguồn từ những việc làm đơn giản mà một đứa trẻ cũng làm được và tôi tin rằng đây là thời điểm thích hợp để tôi bắt đầu giới thiệu đến bạn Pep. Lý do cuối cùng, dành cho ai đã biết đến khái niệm “Lãi kép”, thời gian là chiếc chìa khóa vàng để đi đến thành công về tài chính. Nếu bạn biết QLTC càng sớm, xác suất bạn đạt được TDTC sẽ càng cao. Nếu bạn bắt đầu từ rất sớm, TDTC nằm trong tay bạn.
Tôi sẽ chưa đề cập nhiều đến QLTC ở đây vì như đã nói, nó là một khái niệm rộng lớn mà một bài viết không thể bao hàm hết. Chỉ để nói rằng, nó là xuất phát điểm cho “dự án” nhỏ bé của tôi và Pep, và tôi sẽ cùng con đi tiếp một hành trình dài từ nay về sau, vì một cuộc sống tự chủ, ấm no cho con sau này. Để QLTC được thì đầu tiên là phải có tiền vào túi cái đã, thế nên “Bảng thành tích (BTT) việc tốt” ra đời chính là nhằm giúp con kiếm tiền một cách chính đáng và hiểu được giá trị của đồng tiền.
Đây là hình ảnh ví dụ về BTTVT tôi làm cho Pep ở thời điểm hiện tại. Nội dung và cách thức bảng vận hành để quy từ việc tốt mà con làm được ra điểm, tiếp đó từ điểm quy sang tiền đã khá rõ ràng nên tôi sẽ không giải thích gì thêm. Tuy nhiên, sau khi đăng một status ngắn về tấm bảng trên Facebook thì tôi nhận được câu hỏi từ một số anh chị quan tâm áp dụng cho con mình, nên dưới đây, tôi xin note lại một số lưu ý để anh chị tham khảo nếu cần:
- Các tiêu chí việc tốt là theo đánh giá chủ quan của bố mẹ và con chứ không cần so sánh với bất kỳ ai khác, và cần mang tính thách thức, định hướng với con để con phát triển. Ví dụ, Pep nhà tôi vô cùng lười ăn rau quả, dẫn tới thiếu hụt vitamin, da bong tróc. Hoa quả ngon mấy đưa mời, bạn ý không ăn là không ăn, bụm tay che miệng chạy trốn. Thế nên, tôi phải đưa việc ăn rau củ quả vào BTT và cho điểm khá hào phóng để khuyến khích Pep. Trong khi đó, bạn X của gia đình khác lại rất thích ăn hoa quả thì nếu bố mẹ X làm BTT sẽ không cần thưởng điểm cho tiêu chí này nữa mà nên thay bằng “thành tích” khác.
- Các tiêu chí việc tốt không phải là bất biến. Bố mẹ và con cái cùng thảo luận và thống nhất thời điểm nào có thể thay đổi bộ tiêu chí việc tốt để phù hợp với sự phát triển của con. Ví dụ, sau 3 tuần, bạn Pep đã đưa việc tự động rửa tay chân mặt mũi khi đi từ ngoài về nhà thành thói quen, thì có thể sang tháng sau, tôi sẽ loại bỏ tiêu chí này khỏi BTT và thay bằng một “thử thách” mới cho bạn.
- Trọng số điểm: các việc tốt không cho cùng mức điểm thưởng mà cần có trọng số khác nhau, cho nhiều điểm nếu muốn con tập trung cải thiện kỹ năng, thói quen gì trọng yếu. Ngoài ra để tăng tính hồi hộp hấp dẫn thì ở đây tôi có cả mức điểm ngẫu nhiên khi quay vòng quay may mắn (Spin the wheel) cho việc nhà con giúp đỡ bố mẹ hoặc việc tốt khác con làm được hàng ngày.
- Tạo động lực ghi điểm cho con: Mỗi lần con làm tốt việc gì nên viết ngay vào bảng, thể hiện sự ghi nhận kịp thời của bố mẹ. Nếu để con tự tay viết điểm vào bảng thì càng tốt. Thời gian đầu thực hiện, bố mẹ có thể chấm điểm hơi lỏng tay một chút để khuyến khích con (con có cảm giác là “cũng không khó để được điểm thưởng nhỉ, vậy thì thử làm xem sao”, thay vì chấm nghiêm túc và chặt chẽ quá, con thấy khó đạt được mức thưởng tiền sẽ nản và từ bỏ luôn). Khi vào nếp, sẽ dần dần thắt chặt lại. Ngoài ra, để động viên tinh thần của con, bố mẹ nên tìm cách khen con đã làm được những việc tốt như là abc… ghi trên BTT trước mặt người khác. Ai cũng thích được khen ngợi trước đám đông, trẻ em cũng vậy. Ví dụ thật của Pep: Tuần đầu tiên triển khai BTT, Pep tỏ ra không mặn mà cho lắm. Cuối tuần đó trùng sinh nhật em Milo, nhà có rất đông ông bà, cô chú và các em qua chơi. Tôi tranh thủ lúc mọi người đông đủ giới thiệu dự án BTT của hai mẹ con và khen công khai trước toàn thể mọi người là Pep đã làm được những việc như sau… Pep cảm thấy rất tự hào và từ sau hôm đó, bạn ấy tích cực hẳn lên để ghi điểm trên BTT.
- Tất cả BTT từng tuần tôi đều làm trên Excel, in ra giấy và lưu trữ lại sau khi hết tuần chứ không vứt đi. Làm trên Excel ưu điểm là nhanh gọn, dễ sửa, ít chi phí, có thể tự sáng tạo nội dung theo ý mình, thay vì mua các bảng kế hoạch bán sẵn, mặc dù có thể đã được decor sẵn rất bắt mắt với chất liệu nhựa hay giấy bìa cứng cáp nhưng về sau này rất hạn chế việc customize nội dung theo ý muốn của người sử dụng. Để trang giấy in đỡ đơn điệu, tôi cho Pep vẽ, tô màu, dán sticker thoải mái để tạo sự vui mắt và hấp dẫn với con. Các bản lưu trữ tôi cho vào clear bag hoặc kẹp file, xếp theo đúng thứ tự thời gian. Việc này có 2 lợi ích: 1 là dạy con về tính logic và cẩn thận trong lưu trữ chứng từ, tốt cho con khi đi học, đi làm sau này. 2 là để con đối chiếu lại thông tin “sổ sách thu-chi” khi cần, nếu nhỡ may phát hiện “lệch sổ” thì còn có “chứng từ tra soát”.
- Mức quy tiền thưởng không nên quá lớn, dễ hình thành trong con tư tưởng chủ quan kiếm tiền quá dễ, hoặc được tiền thì mới làm việc tốt. Cũng không nên quá nhỏ, khiến con cảm thấy làm mãi bao nhiêu việc tốt cũng chẳng ích gì. Tôi để 10 điểm tương đương 5.000 VNĐ, đủ để con mua 1 gói bim bim tự thưởng cho bản thân khi làm được nhiều việc tốt nho nhỏ.
- Tối chủ nhật hàng tuần: bố mẹ và con nên làm một “lễ tổng kết tuần” ngắn gọn, review lại những gì con đã làm tốt tuần qua, tiêu chí nào chưa có cải thiện, để con tự tay cộng điểm thưởng sau đó bố mẹ trao tờ tiền mặt cho con nhét lợn (nhà tôi dùng luôn hộp tăm bông cũ làm piggy bank cho Pep). Cả nhà vỗ tay có chút trầm trồ để bạn nhỏ cảm thấy tự hào về những gì mình làm được, sẽ là động lực tốt cho con tiếp tục tích điểm ở tuần mới.
Sau vài tuần cùng nhau ghi chép bảng, mẹ con tôi đều nhận thấy tác dụng tích cực đối với Pep. Ví dụ: bạn ấy đã đưa một số “thành tích” trở thành thói quen hàng ngày như tự động rửa tay chân sạch sẽ khi đi từ ngoài về nhà, đã chịu khó uống nước cam quýt bổ sung vitamin chứ không “ù té quyền” mỗi khi mẹ đưa cho cốc nước quả nữa. Sau 8h tối hàng ngày, bố mẹ tắt hoàn toàn tivi, điện thoại, nhưng Pep và Milo đã không còn giận dỗi khóc lóc như thời gian đầu mà vui vẻ ngồi chơi offline (tất nhiên kết quả này không chỉ nhờ tác dụng khuyến khích của tấm BTT mà còn phải đến từ nhiều biện pháp kết hợp khác nữa)… Giờ thì anh bạn nhỏ đã có 30k trong tài khoản và đang rất háo hức được tự cầm tiền đi cắt tóc ở “tiệm” thay vì đưa đầu cho ông bà bô hớt tông đơ tròn tròn chả có miếng nghệ thuật tạo hình nào cả 🙂