Trong cuốn “Chờ đến mẫu giáo thì đã muộn”, tác giả Ibuka Masaru cho rằng: một đứa trẻ được tiếp xúc, học hỏi sớm một kiến thức hay kỹ năng nào đó trong giai đoạn từ 0-3 tuổi thì sẽ có khả năng thông thạo kiến thức, kỹ năng đó nhanh chóng và dễ dàng hơn gấp nhiều lần so với việc học cùng kỹ năng đó nhưng sau 3 tuổi. Ví dụ, trẻ có thể học một hoặc nhiều ngoại ngữ, song song với tiếng mẹ đẻ, mà không hề bị lẫn lộn hay cảm thấy khó khăn.
Cá nhân tôi đồng tình với nhận định này, nếu nhìn lại quá trình Pep – con trai lớn của tôi, hiện nay gần 5 tuổi – học Tiếng Anh.
Xác định rằng Tiếng Anh là một kỹ năng BẮT BUỘC PHẢI CÓ đối với thế hệ của các con, tôi đã có chủ đích cho con tiếp xúc Tiếng Anh từ khi lọt lòng. Tuy nhiên, ý định của tôi chỉ là tạo một môi trường để con làm quen với Tiếng Anh dần dần, để sau này khi con vào lớp 1, việc học Tiếng Anh sẽ dễ dàng cho con tiếp thu hơn. Tôi không có ý định dạy con học hay ép con phải học từ bé, thế nên cách tôi tạo điều kiện cho con tiếp xúc Tiếng Anh rất nhẹ nhàng để con cảm thấy thoải mái, vui vẻ và hình thành thiện cảm với môn ngoại ngữ này. Thế nhưng, kết quả đã vượt mong đợi của tôi.
Nghĩ lại, có lẽ Pep được “học Tiếng Anh” từ ngay trong bụng mẹ. Khi mang bầu con được 4 tháng, vì vấn đề sức khỏe, tôi nghỉ việc, ở nhà toàn thời gian. Trong thời gian từ lúc đó tới khi sinh, tôi tranh thủ dạy Tiếng Anh giao tiếp cho một vài người bạn. Không biết việc tôi nói – nghe Tiếng Anh lúc đó có truyền chút kích thích nào cho con không, nhưng theo luận điểm của bác Ibuka thì rất có thể là như vậy?
Sau khi sinh Pep, dù bé mới vài tháng tuổi, tôi thường nói chuyện với con về đủ chủ đề, đa phần nói Tiếng Việt nhưng cũng có lúc nói Tiếng Anh. Tôi biết là con không hiểu gì, nhưng tôi tin vào học thuyết giáo dục sớm. Vì không chỉ ở cuốn “Chờ đến mẫu giáo thì đã muộn” mà nhiều cuốn sách khác nói về giáo dục sớm cho trẻ em và khoa học não bộ mà tôi từng đọc cũng đề cập cùng quan điểm.
Tôi hát ru con bằng… Tiếng Anh, những bài hát đơn giản mà ai cũng có thể hát được như Twinkle Twinkle Little Star, Sick Song, You Are My Sunshine. Không phải là tôi “lậm” Tiếng Anh, mà vì những bài hát này có giai điệu đơn giản và dễ hát. Chứ những bài hát ru truyền thống của Việt Nam, tôi thấy phải có chất giọng luyến láy êm ái như các liền anh, liền chị hát dân ca quan họ Bắc Ninh mới hát hay được, chứ qua miệng tôi thì không khác gì đọc rap.
Mỗi khi hát ru, tôi vừa xoay vòng đung đưa bé nhè nhẹ như hai mẹ con đang khiêu vũ theo giai điệu bài hát, vừa ngắm khuôn mặt con. Tôi không thể quên được ánh mắt đen lay láy, tròn xoe nhìn mẹ một cách rất chú tâm, và dường như rất “hiểu” những gì mẹ hát. Không hề nhìn vu vơ, lơ đãng, hay ngô nghê, hời hợt chút nào. Không biết các bạn trẻ con khác có như vậy không nhỉ? (Với Milo thì tôi không quan sát được, vì toàn phải ru bạn ấy trong bóng tối hẳn thì bạn ấy mới chịu ngủ.)
Cho tới lúc đó thì tần suất Pep tiếp xúc với Tiếng Anh còn khá ít. Tuy nhiên, một sự việc xảy ra khiến tôi phải lựa chọn “học Tiếng Anh” như một cách khả dĩ nhất trong cuộc chiến chống nghiện Youtube cho đứa con bé bỏng.
Tôi vốn định không cho Pep tiếp xúc ti vi, điện thoại ít nhất là trước 3 tuổi, nhưng cuối cùng không giữ được. Vì hồi sinh Pep, gia đình tôi dọn về ở chung với bà ngoại và gia đình chị gái tôi. Nhà bác có 2 chị, 1 chị đầu cấp 2, 1 chị tiểu học. Hai chị yêu quý em Pep lắm, 3 đứa suốt ngày túm tụm nô đùa. Các chị được sử dụng điện thoại thông minh, thế nên cuối cùng Pep cũng không tránh được việc tiếp xúc với điện thoại và Youtube. Lúc đó bạn ấy mới hơn 1 tuổi rưỡi.
Pep mê Youtube, mê đến nỗi mẹ mà tắt điện thoại là khóc lóc giận dỗi. Tôi nghĩ mãi để tìm cách dứt Pep ra, sợ hại mắt con một phần, nhiều hơn là tôi sợ những nội dung độc hại tràn lan trên đó mà các công cụ lọc cũng không gạn bỏ hết được sẽ ảnh hưởng đầu óc non nớt của con. Nhưng không thể cấm triệt để được, ngày nào bạn ý cũng phải xem Youtube 10-15 phút là ít.
Tôi thấy cấm con xem không ổn. Mà có cấm thì 1,2 năm nữa con lớn lên cũng sẽ xem thôi, khi khắp nơi bủa vây smart phone như bây giờ. Chi bằng, một là giới hạn thời gian xem của con, hai là hướng cho con xem những nội dung có tính giáo dục, cách thức thể hiện phù hợp (có các bài hát dễ nghe dễ thuộc, hình ảnh chuyển động chậm vừa phải không gây mỏi mắt…).
Thế là tôi bắt đầu ngồi nghiên cứu các series chương trình Kid của Youtube để chọn cho con những kênh có nội dung phù hợp. Hầu hết những series tôi thấy hay đều là của các công ty giải trí Âu – Mỹ (chứ không phải là tôi không muốn cho con xem sản phẩm Việt Nam) như Cocomelon, Super Simple Songs, Numberblocks, Dream English Kid… Thế là cũng vô tình, Pep được tiếp xúc với một nguồn học liệu Tiếng Anh chuẩn bản xứ dồi dào từ khi mới gần 2 tuổi.
Tôi cứ bật cho con nghe (cố gắng bật trên ti vi thay vì điện thoại) chứ cũng không kỳ vọng hay ép uổng con phải học thuộc hay hiểu gì cả. Tôi để ý thấy Pep có nghe nhưng không hoàn toàn chăm chú, có khi vừa nghe vừa ăn, vừa chơi… Bạn ấy cũng KHÔNG BAO GIỜ nói theo, hay hát theo các video, nên tôi nghĩ mức độ ảnh hưởng của các video này đến con không nhiều.
Thế rồi một tối, khi ấy Pep khoảng 2 tuổi 3 tháng, tôi ngồi đọc một cuốn sách và Pep cứ quẩn quanh chơi cạnh mẹ. Tôi đọc sang chương mới, chữ cái đầu tiên của chương được viết hoa, in đậm và to gấp 6,7 lần các chữ khác trên trang sách nên rất gây chú ý. Bỗng Pep chỉ vào chữ cái đó và phát âm chuẩn xác bằng Tiếng Anh: /tiː/ (khi đó Pep đã nói tiếng Việt khá sõi). Tôi hơi bất ngờ nhưng nghĩ có thể Pep nhớ được lõm bõm vài chữ cái trong bài hát ABC và một vài bài hát khác của Cocomelon mà tôi hay bật mỗi sáng để gọi bạn ấy dậy đi học. Tôi giở sang một chương khác, chỉ vào chữ cái đầu tiên và hỏi Pep là chữ gì. Pep lại dõng dạc trả lời ngay không ngần ngừ, vẫn phát âm rất chuẩn: /en/. Tôi bắt đầu thấy ngạc nhiên, bèn lấy bút viết lên giấy toàn bộ bảng chữ cái rồi chỉ ngẫu nhiên không theo trật tự nào các chữ cái để Pep đọc (tôi không chỉ theo thứ tự từ ABC đến XYZ để loại trừ việc bạn ghi nhớ “nguyên mảng” âm thanh bài hát ABC. “Ghi nhớ nguyên mảng” cũng là một khái niệm thú vị được đề cập trong cuốn “Chờ đến mẫu giáo thì đã muộn” mà tôi thấy biểu hiện ở Pep, tôi sẽ viết ở bài khác). Kết quả là bạn ấy đọc chuẩn xác toàn bộ bảng chữ cái bằng Tiếng Anh.
Sau đó, Pep bắt đầu nói các từ đơn, rồi tới các cụm từ Tiếng Anh với phát âm khá chuẩn và âm điệu, ngữ điệu tự nhiên như người bản xứ. Cũng có một vài từ bạn nói sai có thể do không nghe rõ, mẹ sẽ giúp bạn sửa lại. Vốn từ vựng của Pep khiến tôi ngạc nhiên vì lên tới hàng trăm từ thuộc mọi chủ đề: chữ cái, số đếm, màu sắc, hình dạng, nghề nghiệp, phương tiện giao thông, rau củ quả, đồ dùng gia đình, thiên nhiên, địa điểm, động thực vật… Hầu hết là bạn tự nghe từ Youtube và tự học theo các ngữ cảnh trong bài. Ban đầu chỉ là bắt chước lại theo clip, sau đó thì bạn có thể tự ứng dụng vào bối cảnh sinh hoạt hàng ngày và nói rất tự nhiên, kiểu “I think I should…” hoặc “Oh my goodness” hay thậm chí nhún vai rất điệu đàng khi nói “I guess so”.
Thế là việc học Tiếng Anh của Pep đã bắt đầu một cách rất thoải mái và nhẹ nhàng như vậy. Không gò ép, không mất sức, cứ như một cuộc dạo chơi. Và ở một level rất khác so với người phải cố công học Tiếng Anh cả chục năm như mẹ. Bằng chứng mới xảy ra hôm qua, khi tôi vừa tìm ra cho anh chàng một kênh học Tiếng Anh là Sesame Street ăn theo show truyền hình Mỹ nổi tiếng dành cho thiếu nhi. Vốn từ vựng của mẹ thì nhiều hơn chàng là cái chắc. Ấy thế mà khi hai mẹ con chụm đầu chơi một game trong app này (mẹ cũng ham chơi chả kém con :)), chú rối nói một tràng dài mà mẹ không nghe ra được cái gì – còn Pep vẫn thản nhiên bấm bấm theo hướng dẫn của Rối một cách chuẩn xác (khi bấm đúng hướng dẫn thì game sẽ kêu “ting”). Tôi sững người một lúc để tìm cách lý giải việc này (và cũng là để chấp nhận một sự thật là ối, thằng con bấm còi bim bim cho mẹ “ngửi khói” về món Tiếng Anh rồi). Và tôi có thể tạm giải thích như sau. Đặc thù của show này là giọng lồng tiếng cho các chú rối bị làm méo tiếng, kiểu bẹt ra, hoặc léo nha léo nhéo, hoặc gằn xuống ồm ồm để khắc họa tính cách đặc trưng của mỗi nhân vật. Tôi thì chỉ quen nghe Tiếng Anh giọng bình thường, nên nghe âm thanh kiểu này thì tai như bị “làm nhiễu” và không thể nhận ra âm. Còn Pep vì đã quen nghe đủ giọng Tiếng Anh bản xứ từ nhỏ, từ giọng nam trầm ồm đến giọng nữ chanh chua hay giọng trẻ con bi bô… tùy nội dung clip, nên giờ nghe giọng méo của các chú rối cũng không xi nhê gì. Giống như là người Hà Nội vẫn có thể hiểu người miền Trung, miền Nam nói gì (dù có hơi khó nghe một chút), nhưng bảo một người ngoại quốc đang luyện nghe tiếng Việt theo giọng Hà Nội nghe xem một người Hà Tĩnh nói gì thì sẽ là một thách thức khó khăn vậy.
Vậy là việc giáo dục sớm cho con của tôi đã được hưởng những quả ngọt đầu tiên. Pep học Tiếng Anh hiệu quả mà vui vẻ, nhẹ nhàng, hầu như không tốn chi phí. Tất cả những điều cần làm là bắt đầu càng sớm càng tốt, nguồn học liệu phù hợp và sự sẵn sàng đồng hành của bố mẹ cùng con.
Update tháng 1/2024:
Tôi mới cho Pep (5 tuổi) đi kiểm tra Tiếng Anh đầu vào ở một trung tâm TA có tiếng dành cho trẻ em, 100% giáo viên người bản ngữ. Mục đích là để có một kết quả đánh giá khách quan về trình độ TA của bạn ấy, thay vì “con hát mẹ khen hay”, chứ học phí của trung tâm khá cao nên gia đình tôi cũng chưa có điều kiện cho bạn theo học. Pep được phỏng vấn trực tiếp bởi thầy Quản lý học vụ người Mỹ của trung tâm. Sau 15 phút nói chuyện giữa hai thầy trò, thì đây là nhận xét của thầy về Pep:
- Phát âm rất tốt.
- Nghe tốt – không có câu hỏi nào của thầy cần lặp lại đến lần thứ 2 để Pep hiểu
- Khả năng diễn đạt bằng câu hoàn chỉnh tốt
- Vốn từ tương đối rộng
- Tự tin, phản xạ nhanh.
- Xếp loại trình độ: trình độ cao nhất của lứa tuổi 5 – Mẫu giáo
Các cô giáo ở Trung tâm hỏi tôi là Pep đã theo học ở trung tâm nào trước đó chưa, và có vẻ khá ngạc nhiên khi biết bạn hoàn toàn tự học ở nhà nhờ các học liệu miễn phí (Youtube, các app và website mẹ tìm, với một chút sự hướng dẫn từ mẹ). Một cột mốc nho nhỏ đánh dấu quá trình tự học TA của hai mẹ con đã phát huy tác dụng không hề thua kém việc đi học ở một trung tâm đắt đỏ nào. Thế mà Pep chỉ được mẹ thưởng cho một chiếc kẹo Alpenliebe (mẹ keo thật :)) nhưng chàng trai bé nhỏ của tôi vẫn vui vẻ sung sướng nhảy chân sáo cùng mẹ ra về…